Sanayileşme ve rekabetin bir gereği olarak teknoloji ve entelektüel zekâ geçtiğimiz yüzyıla damgasını vurmuştur. Entelektüel zekâ ve teknik becerilerin iş hayatında başarının anahtarı olduğu düşünülmüştür. Teknolojik gelişmelerin hızına ve gerektirdiği becerilerin gelişmesine karşın çalışanlar için sosyal ilişkiler ve duygusal eğilim ile eylemler ikinci planda kalmış ve bu yüzden iş hayatında sorunlar yaşanmaya başlamıştır. Bu durum, başarıyı etkileyen diğer faktörlerin de üzerinde durulmasını sağlamıştır. Bu konuyla ilgili çalışmaların önemli katkılarından biri de duygusal zekâ kavramı olmuştur.
Duygusal zekâ, kendi duygularını tanıma, başkalarının duygularına empati ile yaklaşabilme ve duyguları hayatı zenginleştirecek şekilde kullanabilme yeteneğidir.
Duygusal zekâ kavramı ilk kez 1990 yılında Mayer ve Salovey tarafından kullanılmıştır.
Duygusal zekâ iş yaşamındaki performansı olumlu ya da olumsuz etkileyen, iş memnuniyetini sağlayan, kişinin yöneticilik vasıflarının değerlendirilmesine yardımcı olan, işyerindeki iletişimi geliştiren bir öğe olarak görülmektedir.
1985 yılında İsrailli psikolog Dr. Reuven Bar-On tarafından tüm dünyada yayın olarak kabul gören duygusal zekâ ölçeği geliştirilmiştir. Dr. Reuven Bar-On sosyal ve duygusal zekâyı birleştirerek 133 soruluk EQ-I (Emotional Quotient Inventory) ölçeğini hazırlamıştır. Bu ölçek kişinin duygusal zekâsını ölçmede çevresel baskılar ve taleplerle başa çıkabilmesini sağlayan duygusal, kişisel ve sosyal bilgi ve yeteneklerini kullanmaktadır.
Dr. Reuven’in duygusal ve sosyal zekâ modeli beş ana başlık altında toplanabilir(Stein ve Book, 2000) :
1. Kişinin iç kapasitesi: Kişinin iç iradesini ifade eder. Kişinin kendisi hakkında ne kadar iyi düşündüğü, kendini nasıl ve ne yaparak iyi hissettiğini anlamayı sağlar.
• Farkındalık: Kişinin kendinin farkında olması, kendini anlayarak kabullenmesi ve kendine saygı duymasıdır.
• Duygusal bilinç: İnsanın kendi duygularını bilmesi, tanıması ve birbirinden ayırt edebilme yeteneği olarak ifade edilmektedir.
• Dışavurum: Kişinin duygularını, düşüncelerini ve inançlarını kırıcı olmadan ifade edebilme düzeyidir.
• Bağımsızlık: Düşünce ve davranışlarında kişinin kendisine yönetebilme ve kontrol edebilme yeteneği ve duygusal bağımsızlıktan uzak kalmaktır.
• Kendini gerçekleştirme: Kişinin potansiyel yeteneklerini kullanabilmesidir.
2. Kişiler arası yetiler: Bu beceri, kişinin başkalarını nasıl anladığını ve onlarla olan ilişkilerini tanımlar.
• Empati: Kişinin başkalarının duygularını anlama ve takdir etmek yeteneğidir. Kişi diğer bireylerin neden bazı davranışları gösterdiğine duyarlıdır.
• Sosyal sorumluluk: Kişinin sosyal sorumluluk bilincinde bir sosyal grup içerisinde yapıcı ve işbirlikçi davranmasıdır.
• Kişiler arası ilişkiler: Kişinin ikili ilişkilerde başarılı olma ve sürdürme becerisidir.
3. Uyum sağlama: Kişinin bir sorunla karşılaşıldığındaki esnekliği ile çevresel taleplerle başa çıkabilme yeteneğidir.
• Gerçeklik testi: Kişinin duygusal yaşanmışlıkları ile gerçekte var olan arasındaki farkı anlama yeteneğidir.
• Esneklik: Kişinin duygularını düşüncelerini ve inançlarını değişen durumlara ve şartlara adapte edebilme yeteneğidir.
• Problem çözme: Kişinin, sorunları tespit ederek etkili çözümler bulma yeteneğidir.
4. Stres yönetimi:
• Strese dayanıklılık: Kişinin, stresle başa çıkabilme becerisidir.
• Tepkilerini kontrol: Kişinin, stres altında duygularını kontrol altında tutabilme becerisidir.
5. Genel ruh durumu: Kişinin hayattan zevk alabilme becerisidir.
• İyimserlik: Kişinin hayata pozitif bakabilme yeteneğidir.
• Mutluluk: Kişinin kendiyle ve başkalarıyla mutlu olabilme becerisidir.
Duygusal zekâ kişinin çalışma performansı ile doğrudan bağlantılı iken zihinsel zekâ ile işyerindeki performans arasındaki ilişki zayıftır. Bu bağlamda duygusal zekânın insanın yaşamına anlam katması, daha etkin hale getirmesi ve iş yaşamındaki performansını arttırması için bir elzem teşkil ettiği aşikârdır.
Kişinin kendi duygularını ve ilişki içinde olduğu diğer kişilerin duygularını anlayabilmesi, ayırt etmesi ve yönetebilmesi, iş hayatında başarıyı yakalayabilmesinde gerekli toplumsal ve duygusal becerileri için duyguları bir temel oluşturmaktadır.
Duygusal becerilerin sonradan elde edilebilmesi ve bu sayede duygusal zekânın arttırılabilmesi mümkündür. Yapılan araştırmalar, duygusal zekânın yaş ile doğru orantılı olarak arttığını göstermektedir. Eğitimler ile duygusal zekâ geliştirilebilir ve kalıcı artışlar sağlanabilir. Günümüzde IQ’nun işe kabul edilmeyi sağlamada, EQ’nun ise işteki başarı ve yükselmeyi sağlamada bir ölçüt olduğu kabul edilmektedir. Günümüz iş dünyasında duygusal zekâ başlığı altında yer alan özellikler, yönetim becerileri için temel oluşturmakta ve önemleri giderek artmaktadır. (Baltaş, 2006).
Çalışma hayatında duygusal zekâ, kişinin kendisinin ve diğer çalışanların duygularını anlamayı ve değerlendirmeyi öğrenmenin yanında, duygulara ilişkin bilgiler ve duyguların enerjisini, işe ve günlük hayata yansıtarak, uygun tepkiler vermeyi sağlar. (Cooper ve Sawaf 1998).
Sonuç olarak, daha önceleri geri planda kalan iletişim becerileri, liderlik gibi vasıflar günümüz iş dünyasında kişinin başarısı için bir önkoşul haline gelmiştir. Günümüz yöneticileri, çalışanlarla iletişim halindedir, empati kurar ve duygusal zekâsını kullanır. Geleceğin başarılı şirketleri, duygusal zekâsı yüksek yöneticilerin yanı sıra çalışanları da yüksek duygusal zekâya sahip şirketler olacaktır. İş hayatında duygusal zekânın kullanımı, sadece şirketin başarısının arttırılması açısından değil, aynı zamanda çalışanların iş doyumunun sağlanması açısından da önem taşır. Bu nedenle duygusal zekâ kavramına gereken önem verilmeli ve en üst düzeyden en alta kadar tüm çalışanların duygusal zekâsının geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Kaynakça:
Baltaş, Acar (2006) İş Hayatında Duygusal Zekâ, KobiFinans Dergisi, Sayı:11.
Cooper, R. ve Sawaf, A. (1998) Liderlikte Duygusal Zekâ (Çeviren: Ayman Z. ve Sancar B.) İstanbul, Sistem Yayıncılık, 80–90.
Stein, Steven J., ve Book, Howard E. (2000) The EQ EdgeEmotional Intelligence and your success, M.D., Stoddart Publishing Co. Ltd.
“Duygusal Zeka ve İş Hayatında Başarı” (e-ik.com) (21.06.2011)
“Duygusal Zeka ve İş Hayatı” (duygusalzeka.net) (21.06.2011)
Kaynak : ÇASGEM BÜLTEN, ISSN: 1309-7121, Sayfa : 31, Özge AKANER, Eğitim Uzman Yrd.
