Proses güvenliği eğitimlerinin uygulamada üç ayağı vardır: üniversiteler, profesyonel gelişim – iş yaşamı ve devletin çıkardığı mevzuat, verdiği eğitim ve yaptığı denetimler
48 yaşındaki Charles Bolchoz, Florida’da T2 Laboratuvarları fabrikasında 19 Aralık 2007’de meydana gelen patlamanın dört kurbanından biri ve tesisin baş kimya mühendisiydi.
Reaktördeki soğutma ceketinin çalışmadığını fark eden Bolchoz, fabrika sahiplerini arayarak durumu bildirdi. T2 kimya üretim şirketi, bir kimya mühendisi ve bir kimyager tarafından ortaklaşa kurulmuştu. Ortaklar birkaç dakika içinde geldi. Mike Wyatt bakımcıları aradı, Scott Gallagher ise kontrol odasına gitti.
Reaktörün tahliye sistemi arızalıydı. Hayatının son dakikalarını, tam olarak anlamadığı bir kimyasal reaksiyonu durdurmaya çalışarak geçiriyordu; ancak, artık çok geçti. Zamanında alınmamış güvenlik eksiklikleri ardı sıra domino taşları gibi düşüyor ve reaksiyon patlamaya doğru hızla ilerliyordu. Sıcaklığın normal üretim sıcaklığının üstüne çıkmasıyla, istenmeyen ikinci bir reaksiyon meydana geldi.
Reaktör içindeki sıcaklık ve basınç kontrol edilemez şekilde yükselmeye başladı. Bolchoz’un yardım çağrısından sadece 10 dakika sonra bir ton TNT’nin patlamasına eşdeğer bir patlama meydana geldi, santral havaya uçtu. Tonlarca ağırlıktaki parçalar etrafa saçıldı, yüksek basınç dalgasıyla kilometrelerce uzaklıktaki binaların kapıları uçtu, camlar paramparça oldu. Oluşan alevler ve duman çok uzaktan görülebiliyordu.
Kazada fabrika sahibi ve 3 çalışan hayatını kaybetti, 8 kişi ağır yaralandı. Savrulan parçalar sebebiyle yakındaki işletmelerde çalışan 28 kişi yaralandı. Kaza, ABD Kimyasal Güvenlik Kurulu’nun (CSB) araştırdığı en büyük reaktif kazalardan biriydi. Müfettişler patlamanın beklenmedik bir kimyasal reaksiyondan kaynaklandığını ve soğutma sisteminin yedeklenmediğini tespit etti. Patlamadan sonra T2 kapatıldı ve açılan davalar yıllarca sürdü.
Kimya endüstrisinde uzun süredir kariyer sahibi olmalarına rağmen, T2 Laboratuvarlarını işleten Kimya mühendisi Gallagher ve Kimyager Wyatt katastrofik bir kazaya yeterince hazırlıklı değillerdi. Ekotan dedikleri benzin katkı maddesi üretme sürecinin tüm potansiyel tehlikelerini ve kullanılan yüksek derecede reaktif kimyasallar için gerekli proses kontrollerini tanımıyorlardı. CSB Kimya mühendisliği öğrencilerinin reaktif kimyasal tehlikeler konusunda eğitimini geliştirmeyi gerektirdiği sonucuna vardı. Kaza sonrası hazırladıkları raporda; Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü ve Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu’nun Kimya Mühendisliği lisans eğitimi müfredatına reaktif kimya eğitiminin eklenmesi için birlikte çalışmasını tavsiye etti. Üniversitelerin yaklaşık % 11’inde kimya mühendisliği müfredatına bu tür dersler eklendi.
Kazanın üzerinden 11 yıl geçti, bu geçen sürede benzer şekilde temel bilgi eksikliklerinden kaynaklı onlarca kaza gerçekleşti. Geçtiğimiz hafta Almanya’nın güneyindeki bir petrol rafinerisinde meydana gelen patlama, kazaların tüm önleme çalışmalarına rağmen yaşanmaya devam ettiğini gösteriyor. Rafinerideki patlama sonrası oluşan şok dalgası, Ingolstadt yakınlarındaki evlerin camlarını kırdı ve çok sayıda kişinin ağır yaralanmasına sebep oldu. Kazada 8 kişi hayatını kaybetti.
Kazaların önlenmesinde eğitimin önemini vurgulamak açısından T2 Laboratuvar kazası önemli bir örnektir. Proses güvenliği eğitimlerinin uygulamada üç ayağı vardır: üniversiteler, profesyonel gelişim – iş yaşamı ve devletin çıkardığı mevzuat, verdiği eğitim ve yaptığı denetimler. Üniversitede temel ve uygulamaya ilişkin bilgilerin lisans seviyesinde verilmesi gerekir. Kazaların önlenmesi için müfredatta yüzeysel değişikliklerden çok daha fazlasının yapılmalıdır. Madde denkliği kurmayı öğrenen bir kimya mühendisliği öğrencisinin, bu maddelerin özelliklerini, güvenlik bilgi formlarını okumayı, maddelerin nasıl depolaması gerektiğini iş hayatına girmeden lisansta öğrenmesi gerekir. Bu derslerin seçmeli olmayıp Kimya, Maden, Makine ve Elektrik – Elektronik mühendislikleri, Kimya gibi bölümlerde zorunlu derslere entegre edilmesi güvenlik algısının temelde oluşmasına imkan sağlar.Mevzuat bilgisi, risk değerlendirme yöntemleri gibi sadece belli başlı konular ayrı ders olarak verilebilir. Diğer mühendislik bölümlerinin müfredatına seçmeli ders olarak eklenebilir.
Yüksek lisans ve doktora seviyesinde ise araştırma yönü geliştirilmelidir. Üniversite sonrası öğrenilen bilgilerin iş hayatında saha tecrübesi ile pekiştirilmesi sağlanarak, yönetimsel beceriler geliştirilir. Böylece profesyonel yaşamda, işe özgü farklı gereksinimleri karşılamaya yönelik eğitimler alınabilir. Üniversitelerde uzun bir sürede öğrenilen bir proses güvenliği eğitimi yerine profesyonel yaşamda sayılı günlere sıkıştırılmış eğitim programlarıyla kazaların önlenmesini bekleyemeyiz. İş gücüne proses güvenliği açısından farkındalığı ve bilgisi yüksek mühendislerin ve teknik personelin dahil olması, kazaların önlenmesinde büyük bir adım olacaktır.
Kaynakça
- 1. CSB. (2009). T2 Laboratories Inc. Reactive Chemical
- Explosion Investigation Report. Florida.
- 2. https://www.clemsonwiki.com/wiki/Charles_Bolchoz
- ÇSG Eğitim Uzmanı Begüm DOĞAN,
- İçerik künyesi belirtilen ÇASGEM bülteninden alıntılanmıştır. (ISSN 1309-7121, Kasım 2018-2 Sayı: 14)
