Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ve Boyutları
Örgütsel vatandaşlık davranışı kavramı, toplumsal vatandaşlık kavramından esinlenilerek ortaya atılmıştır. Bireylerin yaşadıkları toplumu benimsemeleri, aidiyet duygularının gelişimi, karşılık beklemeden topluma olan bağlılıkları örgüt için de mümkün olmaktadır.
Örgütsel vatandaşlık davranışı kavramı, toplumsal vatandaşlık kavramından esinlenilerek ortaya atılmıştır. Bireylerin yaşadıkları toplumu benimsemeleri, aidiyet duygularının gelişimi, karşılık beklemeden topluma olan bağlılıkları örgüt için de mümkün olmaktadır.
Örgütsel vatandaşlık davranışı alanyazında çeşitli tanımlamalara sahiptir. Ancak bu tanımlamalardan en yaygını Organ tarafından yapılan tanımdır. Buna göre örgütsel vatandaşlık davranışı, örgüt içindeki çalışanların gönüllülük esasına dayanarak yapmış oldukları davranışlardır. Gönüllülük esasından anlaşılması gereken, çalışanların görev tanımlarının dışında ye alan davranışları sergilemeleridir. Organ ayrıca örgütsel vatandaşlık davranışının biçimsel ödül ve ceza sisteminde dikkate alınmadığından bahsetmektedir. Yani örgütteki bireyler sergiledikleri davranışlar sonucunda herhangi bir ödüllendirme ya da cezalandırma beklememektedirler. Uygulamada örgütsel vatandaşlık davranışına göre davranan bireylerin, yöneticiler tarafından ödüllendirilmekte olduklarına rastlanmaktadır. Ancak bu ödüllendirme tamamen inisiyatif doğrultusundadır. Bu açıdan bakıldığında aslında gönüllülük vurgusu tekrar karşımıza çıkmaktadır. Bununla beraber Organ yapmış olduğu tanımda örgütsel vatandaşlık davranışının bir bütün olarak örgütün hedeflerine ulaşmada yardımcı olduğundan bahsetmektedir.
Yani örgüt içinde bireylerin kendi sorumluluklarının ve yükümlülüklerinin bilincine vararak hareket etmeleri sayesinde örgüt hedefine daha kolay ulaşacaktır. Ancak bu davranışın anlam kazanması için örgütteki bütün bireylerin aynı doğrultuda davranmaları gerekmektedir.
Benzer bir tanımlama Greenberg ve Baron tarafından da yapılmıştır. Buna göre örgütsel vatandaşlık davranışı, örgütlerde çalışanların örgütün biçimsel yolla belirlediği zorunlulukların ötesine geçerek istenenden daha fazlasını yapmasıdır.
Özetlemek gerekirse örgütsel vatandaşlık davranışı, çalışanların işlerini zamanında bitirmeleri, görevleri yerine getirirken gerekli özeni göstermeleri, işlerini bitirdikleri zaman iş arkadaşlarına yardım etmeleri, örgüt içi dedikodudan kaçınmaları, denetim mekanizması olmaksızın örgüt kurallarına uymaları gibi davranışları içermektedir. Bu açıdan örgütsel vatandaşlık davranışı Organ tarafından “iyi asker davranışı” ya da “iyi asker sendromu” olarak da adlandırılmaktadır.
Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Boyutları Örgütsel vatandaşlık davranışının boyutları Organ tarafından detaylandırılmaktadır. Organ, örgütsel vatandaşlık davranışının boyutlarını beş grupta incelemektedir. Özgecilik, vicdanlılık, nezaket tabanlı bilgilendirme, sivil erdem ve centilmenlik örgütsel vatandaşlık davranışının boyutlarını oluşturmaktadır.
Özgecilik
Özgecilik ya da özverili olma, örgüt içinde ortaya çıkan sorunların çözümünde örgüt bireylerinin birbirlerine yardım etmesidir. Çalışanlar tarafından yapılan bir davranışın özgecilik olarak değerlendirilebilmesi için örgüt menfaatine yönelik olması, iş ile ilgili olması, birbirlerine yardım etme amacı olması, yapılan davranışların tamamen gönüllü olması, işle ilgili sorun çıkmasını önlemeye yönelik davranışlar olması gerekmektedir. Yardımseverlikle büyük oranda benzerlik taşıyan özgecilik davranışı sayesinde örgüt içinde meydana gelen çatışmalar minimize edilerek çalışma barışı sağlanır.
Vicdanlılık
Vicdanlılık davranışı, örgütün çalışanlarından beklediği biçimsel davranışlardan daha fazlasının çalışanlar tarafından gönüllü olarak ve karşılık beklemeden yapılmasıdır. İş zamanının verimli kullanımı, işe devamlılık, zamana uyma konusunda hassasiyet, örgüt tarafından verilen kaynakların israf edilmemesi, işlerin yetişmemesi durumunda fazla mesai ücreti beklemeden çalışma gibi davranışlar tipik vicdanlılık davranışlarındandır. Vicdanlılık davranışı kuralların içselleştirilmesi sonucunda ortaya çıkar. Çalışanlar kendilerini sorgulayarak örgüt menfaatine en uygun ahlaki davranışı geliştirirler. Bu sayede çalışanlar herhangi bir denetim mekanizması olmaksızın kurallara uyarlar. Vicdanlılık ile özgecilik birbirine benzemektedir. Çünkü temelinde yardımseverlik bulunmaktadır. Aralarındaki temel fark ise vicdanlılık davranışında odak nokta örgüt iken özgecilik de odak nokta bireydir.
Nezaket Tabanlı Bilgilendirme
Örgütün ortak amaçları doğrultusunda, örgüt bireylerinin birbirleriyle etkileşim içinde olarak, alınan kararların birbirleriyle paylaşımı ve bireylerin birbirlerini gelişmelerden haberdar etmeleri şeklindeki kolektif ve olumlu davranışlar nezaket davranışlarıdır. Örgütse vatandaşlık davranışının boyutlarından olan nezaket Organ tarafından ortaya atılmıştır.
Nezaket tabanlı bilgilendirme, örgütte bir karar alınmadan önce, o kararın etkileyeceği kişilerin bilgilendirilmesi, çalışanların fikirlerinin alınması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla bu davranış ile çıkması muhtemel sorunların önüne geçilmektedir. Tıpkı özgecilik davranışı gibi nezaket tabanlı bilgilendirmede de yardımseverlik başat rol oynamaktadır. Bu iki kavramın farkı davranışın devreye girdiği zamandır.
Özgecilik davranışı reaktif iken nezaket tabanlı bilgilendirme proaktiftir.
Özgecilik, problem ortaya çıktıktan sonra problemin çözüm aşamasında devreye girmektedir. Nezaket tabanlı bilgilendirme ise problemin önlenmesi için alınması gereken tedbirlerin öngörülmesi ve icrası aşamasında devreye girmektedir.
Sivil Erdem
Sivil erdem, örgüt bireylerinin örgüt yönetimine aktif katılımı, örgütün çevresindeki tehdit ve fırsatların izlenmesi ve örgüt çıkarlarının gözetilmesi gibi davranışlardan oluşmaktadır. Bireyler katılımı zorunlu olmayan toplantılara katılarak, örgütün hedeflerine ulaşmada ve etkinliğin artmasında aktif rol alırlar.
Sivil erdem davranışı, örgüte yönelik bir davranıştır. Çalışanlar bilinçli olarak ve örgüt lehine olacak şekilde bu davranışı gerçekleştirmektedirler. Örgüt tarafından verilen günlük işlerin yanında örgüt gelişimine ve imajına katkı sağlama ve örgüte bağlılık sivil erdem davranışlarındandır.
Centilmenlik
Centilmenlik davranışı, örgütte bireylerin karşılaştıkları sorunları ya da zorlukları şikayet etmeden kabul etmedir. Centilmen birey diğer kişiler tarafından rahatsız edilmeleri durumunda aşırı tepki göstermek yerine hoşgörülü davranmaktadırlar.
İşlerin yolunda gitmemesi durumunda moralini bozmadan olaylara olumlu bakan, başkalarının kendinden farklı düşüncelerine saygı gösteren kişiler centilmendirler. Centilmenlik davranışında karşılaşılan zorluklarla kaçınmadan, şikâyet etmeden mücadele etmek esastır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi,Bülten 2016-1 Sayı: 10 ISSN: 1309-7121; Betül DÖNMEZ ORAL, ÇSG Eğitim Uzmanı, LSS Training Expert
